EnglishOsiecki Mateusz
Architekt
Data urodzenia nieznana - 1741
Prawdopodobnie pochodził z Poznańskiego, jednak nie jest znane jego pochodzenie, data i miejsce urodzenia, ani też sposób zdobycia wykształcenia w zakresie architektury. Zdaniem jego monografisty, Adama Błachuta, Osiecki mógł być wybitnie uzdolnionym samoukiem.
Wstąpił do wielkopolskiej prowincji reformatów (czyli Braci Mniejszych Ściślejszej Obserwancji) 10 października 1693 r. w Osiecznej koło Leszna. Tam odbył nowicjat i złożył śluby zakonne. Był bratemzakonnym bez święceń kapłańskich, choć w źródłach nazywano go księdzem Architektem bądź księdzemMateuszem. Brak pełnych danych o klasztorach, w których przebywał. Z pewnością mieszkał w Węgrowie, Białej i Boćkach.
Pierwsze informacje o pracach Osieckiego pochodzą dopiero z lat 20. XVIII w., choć prawdopodobnie był już wcześniej zaangażowany w prace budowlane realizowane przez zakon w prowincji wielkopolskiej. Możliwe, że pierwsze doświadczenia zawodowe zdobywał przy budowie kościoła i klasztoru w Węgrowie, wznoszonych w latach 1697-1715 pod kierownictwem Carla Ceroniegowg projektu wybitego architekta Tylmana z Gameren. W 1719 r. brat Mateusz nadzorował remont sklepienia w kościele zakonnym w Łąkach Bratiańskich. W l. 1710-1723 kierował budową kościoła reformatów w Woźnikach, wznoszonego wg projektu Jana Catenazziego. Jako reprezentant zakonu Osiecki współpracował też na podobnych zasadach z innymi słynnymi architektami: Pompeo Ferrarim, Józefem Fontaną i Tomaszem Bellotim.
Pierwszym samodzielnym dziełem Osieckiego realizowanym wg własnego projektu była Kaplica Żołnierska wzniesiona przy kościele klasztornym w Kaliszu w latach 1728-1731 z fundacji Piotra Sokolnickiego, chorążego poznańskiego. Niewykluczone, że projekt obejmował również wyposażenie kaplicy z architektoniczną dekoracją stiukową i trzema ołtarzami, pochodzącymi z tej samej fundacji z l. 1731-1736.
Od 1733 r. Mateusz Osiecki nadzorował budowę kościołów reformackich w Choczu i Koninie, realizując rzekomo własne projekty, w rzeczywistości powstałe nieco wcześniej. W 1736 r. kierował budową nawy kościoła zakonnego w Łabiszynie, a od 1739 r. świątyni w Miejskiej Górce pod Rawiczem.
Najważniejszą realizacją kompleksowo zaprojektowaną przez Osieckiego i budowaną pod jego kierunkiem jest reformacki zespół kościelno-klasztorny w Boćkach w woj. podlaskim (do 1750 r. należących do prowincji wielkopolskiej),wznoszony w latach 1726-1741 z fundacji Franciszka Józefa Sapiehy. Adam Błachut przypisał zakonnikowi również autorstwo projektu snycerskiego wyposażenia tej świątyni, które stało się wzorcem formalnym i ideowym dla świątyń zakonnych całej rozległej prowincji.
Osiecki wykonywał też prace dla zleceniodawców świeckich, którzy byli dobrodziejami reformatów. Jako nadworny budowniczy Franciszka Józefa Sapiehy kierował rozbudową jego rezydencji, budową mostów i ratusza w Janikowie; pracował też nad koncepcją urbanistyczną Bociek. Z jego usług korzystał również Karol Stanisław Radziwiłł, kanclerz wielki litewski, wdowa po kanclerzu, Anna z Sanguszków Radziwiłłowaoraz Sanguszkowie z Lubartowa.
Budowniczy współpracował też z prowincjałem paulinów na Jasnej Górze, o. Konstantym Moszyńskim(1725 r.); występował w charakterze rzeczoznawcy przy ocenie stanu technicznego kościoła w Leśnej Podlaskiej (1727 r.); odbudowywał po pożarze katedrę w Łucku (po 1725 r.); wykonywał prace o nieznanym charakterze w Janowie i Rudawie. O współpracę z nim zabiegał greckokatolicki metropolita kijowski Leon Łukasz Kiszka (nie doszła do skutku z powodu choroby Osieckiego) i Franciszek Maksymilian Ossoliński.
Brat Mateusz zajmował się także projektowaniem architektury okazjonalnej, m.in. dekoracji na koronację obrazu Matki Boskiej u dominikanów w Podkamieniu (1727 r.), u bazylianów w Żyrowicach (1730 r.), dekoracji na uroczystości ślubne Hieronima Floriana Radziwiłła z Teresą z Sapiehów, castrumdoloris Karola Stanisława Radziwiłła (1719 r.). Temuż protektorowi i dobrodziejowi zakonu, Karolowi Stanisławowi Radziwiłłowi Osiecki dedykował Mapęwielkopolskiej i małopolskiej prowincji reformatówswego autorstwa (miedzioryt wg rysunku Osieckiego wykonał Johann Gottfried Krügner w Lipsku w 1718 r.).
Zmarł 29 lipca 1741 r. w klasztorze w Boćkach, pochowany w krypcie tamtejszego kościoła.Ewa Andrzejewska
Źródła
Archiwum Prowincji Franciszkanów-Reformatów w Krakowie:
- Hypomena annalium actorum Ord. Minorum Reformatorum Prov. Maioris Poloniae. Series patrum et fratrum, s. 103.
- Liber additamentorum ad eretiones conventum Provinciae Maioris Poloniae Reformatorum, s. 381-386.
- Erectiones omnium Almae Antonianae Provinciae Maioris Poloniaeet ab ea 1750 exdivisae Mariano-Prussicae Patrum Reforatorum conventuum, s. 56.
- Catalogus defunctorum Ord. Minorum Reformatorum in Provincia Maioris Poloniae (1622-1813), s. 51.
- Liber contigens cathalogum in Provincia Reformata Maioris Poloniae defunctorum (1624-1817), s. 124.
- Cathalogus mortuorum Provinciae Maioris Poloniae(1624-1840), s. 59.
- O. Mysłkowski, Dalszy ciąg przydatku do Kronik Braci Mniejszych [b.m.w.], 1806, s. 5, 11, 164.
Archiwum Paulinów na Jasnej Górze w Częstochowie:
- sygn. 1225, o. Konstanty Moszyński, listy 1725 r., s. 225, 227-228.
Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie – Arch. Radz., dz. V, teka 300:
- sygn. 12982, Listy reformatów ołyckich [1722-1739]
- sygn. 12989, Listy reformatów warszawskich [1672; 1722; 1731-1758]
- sygn. 12992,Listy reformatów złoczowskich [1735-1781]
Najważniejsze opracowania:
- Ks. H. Likowski, Brat Mateusz Osiecki († 1741). Nieznany architekt z czasów saskich, „Kurier Poznański”, XXI: 1926, nr 452, s. 8.
- S. Łoza, Architekci i budowniczowie w Polsce, Warszawa 1954, s. 223.
- E. Kręglewska-Foksowicz, E. Linette, J. Powidzki, A. Sławska, Sztuka baroku w Wielkopolsce, „Biuletyn Historii Sztuki”, XX: 1958, nr 1, s. 82.
- Katalog zabytków sztuki w Polsce,t. 5. Województwo poznańskie, z. 8. Powiat koniński, opr. J. Eckhardtówna i J. Orańska, Warszawa 1952, s. 9.
- Katalog zabytków sztuki w Polsce,t. 5. Województwo poznańskie, z. 6. Powiat kaliski, opr. T. Ruszczyńska, A. Sławska, Z. Winiarz, Warszawa 1960, s. 37.
- U. Thieme, F. Becker, Allgemeines Künstlerlexikon der bildenden Künstler von der Antike bis zum Gegewart,t. 26, Leipzig 1932, s. 70.
- J. Putkowska, Architektura zespołu klasztornego Reformatów w Boćkach, „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki“, XVI: 1971, z. 1, s. 39-53.
- Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 11. Województwo bydgoskie, z. 14. Szubin i okolice, opr. M. Lewicka, B. Szymanowska, Warszawa 1977, s. 30.
- M. Kałamajska-Saeed, Modelowy wystrój kościoła reformatów w Boćkach, „Biuletyn Historii Sztuki”, XLII: 1980, nr 2, s. 145-158.
- A. Jaśkiewicz, Z dziejów mecenatu artystycznego i kulturalnego o. Konstantego Moszyńskiego, „Studia Claromontana”, IV: 1983, s. 349, 373-374, 388-389.
- B. Kaczorowski, Fundacje i sprawy artystyczne w Państwie Boćkowskim Franciszka Józefa Sapiehy, „Biuletyn Historii Sztuki”, L: 1988, nr 1-2, s. 59-70.
- W. Kościelniak, K. Walczak, Kronika miasta Kalisza, Kalisz 1989, s. 81.
- A. J. Szteinke, Kościół Świętego Antoniego i klasztor Franciszkanów-Reformatów w Warszawie 1623-1987, Kraków 1990, s. 77-79.
- Katalog zabytków sztuki w Polsce,Seria nowa, t. 7, Miasto Poznań, cz. 2. Śródmieście, kościoły, klasztory, red. Z. Kurzawa et al., Warszawa 1998, s. 110.
- P. Nowogórski, Architektura i wystrój kościoła franciszkanów-reformatów w Szczawinie Kościelnym, „Notatki Płockie”, 176: 1998, nr 3, s. 5-6.
- A. J. Błachut, Brat Mateusz Osiecki architekt wielkopolskiej prowincji reformatów w I połowie XVIII wieku, „Studia Franciszkańskie”, t. 1, Poznań 2002, s. 249-276.
- A. J. Błachut, Wystrój i wyposażenia kościoła reformatów w Boćkach. Problem autorstwa projektu i genezy form, „W nurcie franciszkańskim”, t. 11, Kraków 2002, s. 165-180.
- A. J. Błachut, Brat Mateusz Osiecki i jego dzieło. Modelowy projekt nowego wystroju-wyposażenia kościołów reformackich prowincji wielkopolskiej w XVIII wieku, Warszawa 2003, passim.
- A. J. Błachut, Słownik artystów reformackich w Polsce, Warszawa 2006, s. 104-107.
- A. J. Błachut, Mapa klasztorów reformackich prowincji wielkopolskiej i małopolskiej z 1718 roku, „Folia Historica Cracoviensia”, X: 2004, s. 41-48.
- A. J. Baranowski, Koronacje wizerunków Maryjnych w czasach baroku. Zjawisko kulturowe i artystyczne, Warszawa 2003, s. 98, 110, 131
- M. Błachowicz, A. Tabaka, Mnisia wojna i rokokowe ołtarze, [w:] Nowy Kaliszanin, Kalisz 2010, s. 92.
- M. Dąbkowska, Poreformacki kościół pw. św. Michała Archanioła w Choczu. Dzieje, architektura i organizacja przestrzeni sakralnej, problematyka konserwatorska, [w:] Ecclesia. Studia z Dziejów Wielkopolski, t. 5: 2010, s. 60.
