Sosnowski Zdzisław

Zdzisław Sosnowski, polski artysta, teoretyk oraz animator życia artystycznego. Urodził się 18 listopada 1947 roku w Ignacewie koło Kalisza. Znany przede wszystkim jako twórca awangardowych filmów i fotografii, z wykształcenia malarz, zajmuje się również sztuką performance’u, eksperymentalną realizacją dźwięku i tworzeniem obrazów generowanych przez komputer. Na polu sztuki zapisał się także jako organizator licznych wystaw oraz dyrektor m.in. Galerii Współczesnej i Galerii Studio w Warszawie. Od 1982 roku mieszka i pracuje we Francji.

Ekscentryk, cynik i pragmatyk w jednej osobie, przez lata pomijany w dyskursie krytycznym, jest jednym z czołowych reprezentantów neoawangardy lat 70. XX wieku w Polsce. Studiował w Państwowej Wyższej Szkole Sztuk Plastycznych we Wrocławiu, w latach 1969-1974,  uzyskując dyplom z malarstwa w pracowni doc. Alfonsa Mazurkiewicza i z przekazu telewizyjnego w pracowni prof. Leszka Kaćmy. W tym czasie powstały pierwsze rejestracje filmowe, Czyszczenie ryb (1970 r.), Proste czynności (1971/1972 r.), Jedzenie (1972 r.), stojące na granicy eksperymentu konceptualnego ograniczały się do zapisu najprostszych działań, których „znaczenie zawiązać się mogło ewentualnie w odbiorze, w konfrontacji świadomości odbiorcy”. W 1971 roku artysta nawiązał znajomość z Andrzejem Lachowiczem, Natalią LL i Zbigniewem Dłubakiem, która zaowocowała zaproszeniem do udziału w wystawach wrocławskiej galerii Permafo. Kilka miesięcy później Sosnowski zorganizował we Wrocławiu obszerną wystawę „Sztuka Aktualna”, inicjując tym samym powstanie Galerii Sztuki Aktualnej, kolejnej niezinstytucjonalizowanej platformy działań artystycznych w mieście. Dobrosław Bagiński, Janusz Haka, Jolanta Marcolla i Zdzisław Sosnowski – artyści, którzy współtworzyli grupę twórczą Galerii Sztuki Aktualnej, podtrzymywali kontakty ze środowiskami artystycznymi zarówno w Polsce jak i za granicą, organizując szereg wystaw, m. in. w poznańskich Akumulatorach, lublińskiej Galerii Labirynt, warszawskiej Galerii Studio a także w Szwecji, Francji, Belgii, Holandii i we Włoszech. Wybranym medium była sztuka fotomedialna a celem poszukiwanie nowych środków artystycznego wyrazu w jej obrębie. Twórcy programowo rezygnowali z czynnika kreacyjnego w swoich realizacjach, unikali narracyjności i estetyzacji przedstawienia, dążąc do wypracowania obrazów jak najbliższych zastanej rzeczywistości.

Po rozpadzie grupy Sosnowski przeprowadził się do Warszawy, gdzie od 1975 roku wspólnie z Jackiem Drabikiem i Januszem Hakiem kierował Galerią Współczesną. Wsławił się wówczas organizacją głośnej wystawy „Aspekty Nowoczesnej Sztuki Polskiej”, na której po raz pierwszy zaprezentował pracę Goalkeeper (Bramkarz). Składająca się z filmu, serii fotografii i slajdów realizacja była odzwierciedleniem nowych postkonceptualnych poszukiwań twórczych, sytuujących się w obrębie identyfikacji mechanizmów zawłaszczania kultury masowej. Powstały na fali ogólnopolskiej fascynacji piłka nożną tytułowy Bramkarz to postać fikcyjna, alegoria rodzimej celebrity, budowana w oparciu o skojarzenie z legendarną w latach 50. postacią warszawskiego piłkarza, również Zdzisława Sosnowskiego, z wątkami autobiograficznymi samego artysty, który w młodości był zawodnikiem klubu Calisia (Kalisz). Centralny w projekcie film Goalkeeper prezentuje sylwetkę artysty, ubranego w garnitur, w kapeluszu, z cygarem „w zębach” teatralnie rzucającego się na piłki, broniąc bramki, w kolejnych ujęciach widać tę samą postać w otoczeniu rozentuzjazmowanych pięknych dziewcząt, następnie leżącą z zaciśniętą w dłoniach piłką, jak broni się przed kopniakami instrumentalnie przedstawionych kobiecych nóg. Uwypuklając tylko wybrane aspekty widowiska sportowego, Sosnowski precyzyjnie posługiwał się językiem propagandy i reklamy. Łukasz Ronduda zwraca również uwagę na możliwość politycznego odczytania pracy. Jej popowy charakter mógł być odpowiedzią na społeczno-kulturalny eksperyment ufundowany przez rząd Edwarda Gierka z jego deklaracjami stworzenia socjalistyczno-konsumpcyjnego społeczeństwa. Sosnowski wykorzystywał mitotwórcze możliwości kultury masowej, publikując w wysokonakładowych magazynach sportowych fotografie z cyklu Goalkeeper. Z kolei, w katalogach wystaw zamieszczał wywiady z samym sobą, wcielającym się w postać bramkarza. Mimo przynależności do partii artysta wielokrotnie musiał odpierać ataki urzędników państwowych, oskarżających go o „prozachodniość” i „perwersyjność”. W 1977 roku rozszerzony cykl Goalkeepera został zaprezentowany w ramach X Biennale w Paryżu.

Kolejną obok Goalkeepera ważną pracą w dorobku artysty był pokaz Rekonstrukcja, zrealizowany wspólnie z Drabikiem i Haką w 1975 roku. W oparciu o fotograficzne reprodukcje Rolls of Stone Richarda Longa i Wariable Piece 116 Douglasa Hueblera, znalezione w zachodnich magazynach i korespondencję z artystami podjęta została próba „rekonstrukcji” ich dzieł. Owa „rekonstrukcja” nie dokonała się jednak w przestrzeni galeryjnej, lecz na zasadzie dalszej „reprodukcji” w formie gazety Galeria Współczesna i w książce „Polish Art Copyright”, prawie w całości zniszczonej przez cenzurę. Autorów Rekonstrukcji, artystów „zza żelaznej kurtyny” intrygował problem przepływu informacji, produkcji nowych znaczeń przez globalne mass media, peryferyjności sztuki państw bloku komunistycznego a także kategorii kopii, powtórzenia, zawłaszczenia idei twórczej, który to zarzut był często podnoszony w kontekście artystów polskich, naśladujących osiągnięcia twórców zachodnich. W 1977 roku Galeria Współczesna została zamknięta. Jeszcze w tym samym roku Sosnowski zorganizował wystawę CDN, na której zaprezentował prace około 150 młodych artystów. Rok później natomiast był organizatorem pierwszych w Polsce targów sztuki współczesnej, przyjął również propozycję objęcia stanowiska dyrektora Galerii Studio w Warszawie, nastawionej na promocję polskiej awangardy. W ramach działalności galerii artysta zorganizował wystawy takich artystów jak: Sol LeWitt, Mario Merz i Susan Rosenberg.

W 1982 roku, wraz z żoną Teresą Tyszkiewicz, wyjechał na stałe do Paryża. W latach 80. rozpoczął malowanie cyklu obrazów Goalkeeper, współpracował także z wydawnictwami emigracyjnymi. W 1991 roku, wspólnie z F. Mantel i M. Lynn, otworzył Galerię Ghislave, promującą sztukę elektroniczną i ekologiczną. W latach 90. artysta podjął się realizacji obrazów opracowywanych komputerowo.

Mitotwórczy potencjał Goalkeepera ponownie zainspirował Sosnowskiego w 2009 roku. Powstały wtedy książka Goalkeeper Forever i praca Robokeeper. Pierwsza pozycja będąca nie tylko katalogiem towarzyszącym wystawie w Galerii Piekary w Poznaniu, lecz również odautorskim komentarzem na temat kondycji piłki nożnej, możliwości rozwoju tej dyscypliny i kulturowej roli bramkarzajest również doskonałym dopowiedzeniem drugiego projektu. Robokeeper to kolejne wcielenie artysty jako bramkarza w niekonwencjonalnym stroju, tym razem jednak postaci Goalkeepera – idola przeciwstawiony został Robokeeper – superbohater, sterowany komputerowo bramkarz, którzy nie wpuści żadnej bramki.

Prace Zdzisława Sosnowskiego wielokrotnie pokazywane były na wystawach indywidualnych i zbiorowych, m.in. w Galerii Akumulatory 2 w Poznaniu (1973 r.), na X Biennale de Paris (1977 r.), na Presences Polonaises, Centrum Pompidou (1983 r.), w Wanda Dunikowski Galerie, w Kolonii (1989 r.), 1,2,3… Awangarda, Centrum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski w  Warszawie (2007 r.), w Tate Modern, Londyn (2008 r.), My Time, galeria Foto-Medium-Art w Krakowie (2008 r.),  Goalkeeper Forever wGalerii Piekary w Poznaniu (2009 r.),  Robokeeper vs Goalkeeper w Galerii im.J.Tarasina w Kaliszu (2011 r.).